لازم بذکر است که دماي موتور براي احتراق خوب و عملکرد مناسب , يک بازه مشخص دارد که بسته به نوع موتور و سوخت مصرفي تفاوت ميکند . براي مثال درموتورهاي بنزيني امروزي گستره دمايي 85 تا95 درجه سانتي گراد بعنوان دماي مطلوب در نظر گرفته ميشود .
بدين جهت وظيفه اين سيستم تنها دفع حرارت اضافي نيست بلکه جلوگيري ازخروج گرماي موتور و نگهداري آن درمحدوده از پيش تعيين شده است .
مکانيزمهاي خنک سازي موتور
۱) موتورهاي هوا خنک : در موتورهايي که ويژه مناطق سرد ساخته ميشوند سمت بيروني سرسيلندر و سيلندر را تيغه اي شکل طراحي ميکنند تا با عبور هواي آزاد از لابلاي اين تيغه ها گرماي اضافي دفع گردد و با روشهاي خاصي نيزکنترل دما تا حد ممکن صورت مي پذيرد . مثل کنترل مسير عبور هوا يا نصب پروانه هاي الکتريکي . از آنجا که موتورهاي مورد نظر ما از اين دسته نيستند ازشرح بيشتر آن مي گذريم.
۲) موتورهاي آب خنک : اگرچه اين نام امروز نيزمتداول است ليکن آنچه درعمل به کار برده ميشود مايع خنک کننده اي است که درصد بالايي ازترکيب آن آب است , و بعضي مواد شيميايي به آن اضافه ميشود تا ويژگيهايي ازجمله : کاهش نقطه انجماد , افزايش نقطه جوش , کاهش خورندگي اجزاي موتور , کاستن از ميزان رسوبات در موتور و افزايش ضريب انتقال دما ايجاد کرده و راندمان بالاتري را به وجود آورد.
واژه ضد يخ در ذهن بيشتر رانندگان , تنها نشانگر عاملي براي ديرتر يخ بستن آب است . واين باور نيز به گذشته باز ميگردد که نخستين هدف از بکارگيري اين ماده بود , حال آنکه وجود اين ماده درمايع خنک کننده موتوردرفصل گرم بويژه درمناطق گرمسير ضرورتي بيش از زمستان سرد دارد , هم اکنون نيز با تغييرات بسياري که در جنس مواد و آلياژهاي ساختار موتور بوجود آمده , بويژه گسترش استفاده ازآلياژهاي آلومينيم واز طرف ديگربالاتر رفتن دماي کاري موتورها جهت کنترل آلايندگي محيط زيست , لازم است که رفتار ترموديناميکي مايع خنک کننده را به لحاظ تغييرات دما وحجم وفشار وچگونگي تاثيرات آن بر اجزاي مرتبط اين سيستم بهتر بشناسيم .
روي ديگر اين صحبت هم , آسيب پذيري اجزاي موتور درصورت بالا رفتن بيش اندازه دماي آنست مانند , سوختن واشر سرسيلندر و قاطي شدن آب و روغن ، تابديدگي سرسيلندر , سوختن سوپاپها و گاهي هم گرفتگي پيستون به سيلندر که در اثر انبساط زياد رخ مي دهد , انديشه رويارويي با مشکلات تعميراتي , بار مالي وصرف وقت تعمير براي هر کدام از موارد فوق همان حساسيت و نگراني است که قبلا” به عنوان دغدغه خاطر راننده به آن اشاره شد .
کم شدن مقدار مايع خنک کننده هر چند بصورت تدريجي و به مقدارکم موجب نگراني است .وغالبا” کاهش آن را به ديده ايراد مينگرند و يا بعضي افراد که کمي آگاهي فني دارند به آب سوزي موتور يا سلامت واشر سرسيلندر شک ميکنند . البته درنگاه اول دوراز نظر نمي نمايد , اما هميشه هم به مفهوم عيب داخلي موتور نيست . زيرا گاهي از موارد کم شدن آب موتور به خاطر عيوبي درمدار خنک کننده اتفاق ميافتد که بعضي بسيار ساده اند اما به دليل ناشناس بودن مکانيزم کار سيستم به آنها توجه کافي نشده و با ايراد هاي بزرگ اشتباهي گرفته ميشود , مثل خرابي درب رادياتور و منبع انبساط آب وشيلنگهاي اتصال آنها .
مدار خنک کننده مداربسته
در اين سيستم از حفظ مقدار کمي فشار استفاده ميشود که با توجه به رفتار ترموديناميکي آب , افزايش فشار موجب افزايش نقطه جوش شده و بر راندمان حرارتي موتور نيز مي فزايد . از سوي ديگر تا هنگامي که مايع خنک کن دراطراف موتور جريان داشته و تبخيرنشده است , سلامت اجزاي داخلي مولد قدرت تهديد نمي شود , مشکل اينکار تغييرات حجمي سيال درمحدوده دماي کاري موتور است . به دليل ثابت بودن حجم محفظه آب که شامل اطراف موتور ولوله هاي آب ورادياتورهاي موتور وبخاري ميشود , با گرم شدن و داغ شدن آب نسبت به زماني که موتور سرد و مدارمملو از مايع است افزايش حجم پيدا شده و فشار بيشتري حاصل ميگردد , کنترل فشار با خروج مقداري مايع ازسوپاپ درب رادياتور صورت مي گيرد اين مقدار آب به داخل ظرفي هدايت شده ذخيره ميگرد . درصورتيکه موتور به مدت طولاني و درهواي سرد خاموش بماند ودماي آن کم شود , بويژه در فصل سرما , با کاهش حجم مايع داخل موتور به شرط عدم نفوذ هوا ازپيراهن آب ولوله ها ودرب رادياتور و سيستم بخاري به داخل سيستم خلاء ايجاد شده و ازسوپاپ مرکز درب رادياتور , اين خلاء به مخزن ذخيره سرايت کرده و از آن مخزن مقدار لازم آب رابه موتوربرگشت ميدهد .
همانگونه که ملاحظه ميشود چند شرط لازم است تا ” آب رفته به جو باز آيد ” از جمله : سالم بودن واشرها و فنر درب رادياتورو سوپاپهاي آن و لوله اتصال به مخزن ذخيره و مهمتر از همه لوله وسط مخزن و محکم بودن آن روي درب مخزن , لازم به ذکر است که درصورت نبود حتي يکي از اين شرايط آب مخزن به موتور باز نميگردد .
از طرفي هنگام کار موتور به دليل وجود نقاط داغ در اطراف محفظه احتراق حبابهاي هوا تشکيل ميشود و اين حباها بايد تخليه شوند تا در مکانيسم پمپاژ آب اختلال ايجاد نگردد , اين حبابها از همان سوپاپ درب رادياتور به مخزن آمده و چونکه انتهاي لوله مرکز مخزن زير سطح آب قرار دارد به محض خروج از لوله , جذب آب راکد مخزن شده و با از دست دادن گرما ذرات بخار نيز به مايع تبديل شده و جرمي از سيال به خارج نشت نميکند .
اما درعمل بسياري ازمواقع , با نبود حتي يکي از شرايط فوق کاهش آب موتور اتفاق افتاده و دردسرهاي کمبود آب و بالا رفتن دماي موتور و در ادامه نيز خسارات سرسيلندر و ساير اجزاء را بوجود ميآورد .
امکان تغيير مخزن
يکي از راههاي جلوگيري ازمشکلات گفته شده نصب مخزن ذخيره درجايي است که ارتباط مستقيم با حجم داخلي موتور و پيراهن آب داشته , وترجيحا” درسطحي بالاتر ازمجموعه سيستم خنک کن قرار بگيرد تا بازگشت آب به موتور از مخزن نيازمند مکش از سوي موتور نبوده و دراثر اختلاف سطح افقي و فشار اتمسفر روي سطح مايع خنک کننده در مخزن ذخيره باشد .
يکي ازاين نوع مخازن که درخودروهاي پژو 206 و تندر 90 نيز مورد استفاده قرارگرفته , انتخاب خوبي است . زيرا درمحفظه موتور نيز محل مناسبي براي نصب آن وجود دارد .
اين مخزن دو جداره وداراي درب سوپاپ دار و دو محل اتصال شيلنگ است , شيلنگ پاييني که با مقطع بزگتر و هم اندازه با شيلنگ آب رادياتور بخاري است و به کمک يک سه راهه درمسير برگشت آب بخاري نصب ميشود . شيلنگ باريکتر که به بالاي اين مخزن نصب ميشود به مخزن بالاي رادياتور موتور راه دارد.
مکانيزم کاراين مجموعه
هنگامي که موتور سرد است بر اثرانقباض , سطح آب در مخزن ذخيره پايين و پيراهن آب اطراف موتور پر مي باشد , اما با روشن و گرم شدن موتور به تدريج که انبساط رخ ميدهد , حجم اضافي آب پس از عبور از شبکه رادياتور بخاري , دراثرافزايش فشارداخل سيستم , ازلوله پايين مخزن ذخيره که هم قطربا لوله آب بخاري است وارد مخزن شده و سطح آب مخزن بالا ميآيد زيرا درب مخزن سوپاپ کنترل فشاردارد هواي بالاي سطح آب شروع به فشرده شدن ميکند . ازسوي ديگر نيزهمزمان حبابهاي بخاراطراف محفظه احتراق با جريان آب به مخزن گرم بالاي رادياتور رسيده و از راه شيلنگ باريک سرريزدرب رادياتور به سمت مخزن ذخيره حرکت ميکنند ليکن , مخزن ذخيره دو جداره بوده و اين حبابها براي رسيدن به سطح آب ظرف , ابتدا بايد به طرف کف مخزن رفته و از زيرسطح آب موجود در ظرف که تقريبا”راکد و دماي آن نيز کمتر ازساير قسمتها بوده و از لابلاي ملکولهاي مايع عبور نمايد . اين امر باعث تبادل دما و تبديل بخار به مايع شده و جرمي از سيستم خارج نمي شود بنا بر اين از مقدار مايع خنک کننده چيزي کم نمي شود .
مزيت مهمتر اين روش
فشار داخل اين سيستم درحدود 1.5 اتمسفر, و نقطه جوش آب خالص دراين فشارحدود 108 درجه سانتي گراد است پس به شرط سلامت اجزاء و عملکرد صحيح آنها درگستره دمايي 82 تا 92 درجه سانتي گراد حتي بدون ضد يخ نيز مشکلات کمتري نسبت به مکانيزم فعلي خواهيم داشت . حال آنکه ترکيب نصف به نصف آب و ضد يخ در بالا بردن دماي جوش نقش خود را ايفا کرده و حاشيه امنيتي مناسب تري را فراهم ميکند بدين ترتيب که حتي بالا رفتن دما هم تا مرز 100 درجه سانتي گراد جوش اتفاق نميافتد .
شفاف بودن مخزن ذخيره هم بازديد ازميزان مايع خنک کننده را آسان نموده , وبدون نياز به باز نمودن درب مخزن در هر وضعيتي ازکار موتور , ميتوان ميزان مايع خنک کننده را مشاهده کرد و از سلامت سيستم اطمينان يافت .
نویسنده: جناب آقای عباس زاده
سلام
کاش نوشتارهای ارایه شده با نام و امضای شخص فرستنده روی سایت شرکت قرار میگرفت .
این مقاله در سال 1385 من به سایپا یدک ارایه کردم و نمونه اون در خودرو پراید خودم عملا نصب کردم همچنین پاییز سال 1392در نشریه : انجمن دانش آموختگان دانشگاه شیراز نیز چاپ گردید .
سپاس از توجه شما
ارادتمند عباس زاده
سلام جناب عباسزاده
کاملا حق با شماست، ما حدود ۲-۳ماه است که سایت را بروزرسانی کردیم و این مقالات در سایت قبلی در همان بازه زمانی که شما فرمودید در سایت قدیمی قرار گرفت.
وقتی به سایت جدید کوچ کردیم حتما قصور ما بوده که این مهم فراموش شده است.
درود